Darowizna, jako świadczenie nieodpłatne, oznacza przekazanie przez darczyńcę określonego majątku obdarowanemu, bez oczekiwania wzajemności. Mimo to Kodeks cywilny przewiduje sytuacje, w których darczyńca może skutecznie odwołać darowiznę. Kiedy popadnięcie w niedostatek stanowi uzasadnioną przesłankę do odwołania darowizny? Jakie stanowisko prezentują sądy w tej sprawie?
Forma odwołania darowizny
Odwołanie darowizny jest możliwe, gdy obdarowany dopuścił się wyjątkowej niewdzięczności wobec darczyńcy. Na złożenie oświadczenia o odwołaniu darowizny darczyńca ma rok od momentu, w którym dowiedział się o takim zachowaniu. Aby procedura była skuteczna, darczyńca powinien dostarczyć obdarowanemu pisemne oświadczenie, które precyzyjnie wyjaśnia, jakie działania obdarowanego uzasadniają tę decyzję. Samo odwołanie nie oznacza automatycznego przeniesienia własności z powrotem na darczyńcę – obdarowany ma obowiązek zwrotu przedmiotu darowizny odrębną czynnością.
Jeśli obdarowany nie wywiązuje się z obowiązku zwrotu przedmiotu darowizny, darczyńca ma prawo wystąpić do sądu o zobowiązanie obdarowanego do zwrotu. Proces ten stanowi narzędzie ochrony interesów darczyńcy w sytuacjach, gdy samodzielna realizacja odwołania darowizny jest niemożliwa.
Odwołanie niewykonanej darowizny z powodu niedostatku
Prawo jednoznacznie dopuszcza możliwość odwołania niewykonanej darowizny, jeśli darczyńca popadnie w niedostatek, jednak musi to spełniać dwa podstawowe warunki:
- Darowizna nie została jeszcze wykonana,
- Darczyńca nie jest w stanie jej wykonać bez uszczerbku dla swojego utrzymania lub obowiązków alimentacyjnych.
Niedostatek darczyńcy, który pojawił się po złożeniu oświadczenia o darowiźnie, jest wystarczającą podstawą do jej odwołania, niezależnie od przyczyn tego niedostatku, chyba że pogorszenie sytuacji finansowej nastąpiło wskutek rażącego niedbalstwa lub umyślnego działania darczyńcy. Przepis ten ma na celu ochronę interesów darczyńcy, który znalazł się w sytuacji uniemożliwiającej kontynuację darowizny bez narażenia siebie na brak środków do życia.
Odwołanie wykonanej darowizny z powodu niedostatku
W przypadku darowizny już wykonanej sytuacja prawna jest bardziej złożona. Sam fakt popadnięcia darczyńcy w niedostatek nie wystarcza do odwołania darowizny. W orzecznictwie funkcjonują dwa główne stanowiska w tej sprawie:
- Pierwszy nurt zakłada, że popadnięcie darczyńcy w niedostatek oraz brak wsparcia ze strony obdarowanego, nie daje automatycznie podstawy do odwołania darowizny wykonanej. W takich przypadkach darczyńca może jednak zwrócić się do obdarowanego o pomoc materialną w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, co oznacza, że obdarowany jest zobowiązany dostarczyć darczyńcy środki na jego usprawiedliwione potrzeby lub obowiązki alimentacyjne. Obdarowany może uniknąć tego obowiązku poprzez zwrot wartości wzbogacenia, choć nie można go do tego przymusić.
- Drugi nurt dopuszcza możliwość odwołania wykonanej darowizny, jeśli obdarowany odmawia darczyńcy pomocy materialnej, mimo jego niedostatku. W takiej sytuacji brak wsparcia ze strony obdarowanego można traktować jako rażącą niewdzięczność, która stanowi podstawę do odwołania darowizny. Wymaga to jednak wykazania, że odmowa wsparcia była nieuzasadniona i świadczyła o braku lojalności ze strony obdarowanego.
Podsumowanie
Niedostatek darczyńcy jest uzasadnieniem do odwołania niewykonanej darowizny, ale w przypadku darowizny wykonanej wymaga spełnienia dodatkowych przesłanek. Stanowiska sądów różnią się co do zakresu obowiązków obdarowanego w sytuacji niedostatku darczyńcy, ale obdarowany może być zobowiązany do wsparcia darczyńcy, co stanowi formę ochrony majątkowej darczyńcy w trudnych sytuacjach życiowych.
