Dowód z przesłuchania świadków stanowi kluczowy element postępowania sądowego, często decydujący o wyniku sprawy. Zgodnie z przepisami Kodeksu postępowania cywilnego (art. 271(1) KPC), świadek może złożyć zeznania na piśmie, co jest rozwiązaniem stosunkowo nowym i rzadziej stosowanym niż tradycyjne ustne przesłuchanie. Jakie zasady rządzą dowodem z zeznań pisemnych, kiedy można z niego skorzystać, i czy istnieje możliwość złożenia sprzeciwu wobec takiego sposobu przesłuchania?
Dopuszczalność dowodu z przesłuchania świadka na piśmie
Zeznania pisemne to odstępstwo od standardowej, ustnej formy składania zeznań. Podstawowe zasady procesu cywilnego, takie jak bezpośredniość, kontradyktoryjność i jawność, preferują przesłuchania ustne, które umożliwiają lepszą ocenę wiarygodności świadka oraz pozwalają na bieżące zadawanie pytań. Pisemne zeznania mogą być jednak uzasadnione w sytuacjach szczególnych, o których mowa w art. 271(1) KPC.
Sąd może zdecydować o dopuszczeniu zeznań pisemnych, jeżeli świadek nie może się stawić osobiście, a przeprowadzenie dowodu w tej formie nie naruszy interesów stron. Warto jednak zauważyć, że decyzja sądu nie wymaga szczególnego uzasadnienia, a sam przepis nie wskazuje, w jakiej formie powinny być sporządzane zeznania. Zazwyczaj świadek sporządza treść zeznań na przesłanym przez Sąd formularzu, zapoznając się z pouczeniem dotyczącym czynności. Rodzi to jednak ryzyko, że świadek mógłby być pod wpływem strony, która sporządzała zeznania, lub że nie sporządził ich samodzielnie.
Ponadto, w razie nieusprawiedliwionego uchybienia terminowi na złożenie pisemnych zeznań sąd może nałożyć na świadka grzywnę lub nawet nakazać jego przymusowe sprowadzenie. Ważnym aspektem jest także fakt, że zeznania złożone bez zgody sądu, jedynie z inicjatywy strony, mogą być uznane jedynie za dowód z dokumentu prywatnego.
Procedura składania zeznań na piśmie
Proces składania zeznań na piśmie jest podobny do procedury przesłuchania ustnego i rozpoczyna się od wniosku dowodowego złożonego przez stronę. Sąd, oceniając zasadność takiego dowodu, może uwzględnić wniosek i dopuścić przesłuchanie na piśmie. Kolejnym krokiem jest wezwanie świadka do złożenia zeznań w wyznaczonym terminie, a także nałożenie na niego obowiązku podpisania przyrzeczenia, co jest analogiczne do tradycyjnego odbierania przyrzeczenia w sądzie.
Jeśli świadek złoży pisemne zeznania i podpisze treść przyrzeczenia, sąd dokonuje ich oceny. Mimo że procedura wydaje się prostsza i szybsza, brak bezpośredniego kontaktu sądu ze świadkiem może stanowić poważny mankament, zwłaszcza gdy wiarygodność świadka jest kluczowa dla sprawy.
Sprzeciw wobec przesłuchania na piśmie
Choć Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje bezpośrednio możliwości wniesienia sprzeciwu wobec decyzji o przesłuchaniu na piśmie, strona może złożyć taki sprzeciw, argumentując konieczność przesłuchania ustnego. Typowe argumenty to m.in.:
- Obawa o wpływ strony przeciwnej na świadka – np. w przypadku, gdy świadek pozostaje w bliskiej relacji z przeciwnikiem lub jest od niego zależny;
- Szeroki zakres przedmiotu dowodowego, wymagający zadawania dodatkowych pytań, co jest niemożliwe w przypadku zeznań pisemnych.
Warto zaznaczyć, że sąd, na podstawie art. 240 § 1 KPC, ma możliwość uchylenia lub zmiany swojego postanowienia dowodowego, jeśli okoliczności sprawy tego wymagają. Sprzeciw można więc wnieść zarówno na etapie składania wniosku dowodowego, jak i później, gdy decyzja o zeznaniach pisemnych już zapadła. Taka elastyczność umożliwia zastąpienie dowodu pisemnego przesłuchaniem ustnym, jeśli okaże się to konieczne dla rzetelnego rozpoznania sprawy.
Podsumowanie: Dowód z przesłuchania świadka na piśmie może znacząco usprawnić postępowanie sądowe, ale nie jest wolny od wad. Decyzja o jego zastosowaniu powinna być dokładnie przemyślana, uwzględniając nie tylko korzyści proceduralne, ale także potencjalne ryzyko związane z wiarygodnością świadków.
